Ο θεραπευτής προκειμένου να προβεί σε διάγνωση της προσωπικότητας του μαθητή, πρέπει να τον εξετάσει από διάφορες απόψεις. Αρχικά, πρέπει να μελετήσει τα σωματικά του δεδομένα. Στη συνέχεια, η έρευνα πρέπει να στραφεί προς τον τομέα της ψυχικής
κατάστασης του μαθητή. Τέλος, με τη διαγνωστική προσπάθεια ο παιδαγωγός πρέπει να ανακαλύψει και να προσδιορίσει τα ενδιαφέροντα, τις τάσεις και τις στάσεις του μαθητή, τις ελπίδες, τους προβληματισμούς και τα μελλοντικά του σχέδια.

Η σωματική κατάσταση

Μεταξύ ψυχικής και οργανικής αναπτύξεως του ανθρώπου υπάρχει συνεχής αλληλεπίδραση. Τις περισσότερες φορές, πίσω από ψυχικές ανωμαλίες κρύβονται οργανικές ανεπάρκειες ή μακροχρόνιες ασθένειες. Με την οργανική εξέταση του μαθητή ο παιδαγωγός θα μπορεί να σχηματίσει μια γενική εικόνα τόσο της σωματικής του αναπτύξεως, όσο και της φυσιολογικής του κατάστασης. Κατά την πορεία της εξετάσεως αυτής θα πρέπει να ερευνηθούν:

• Η σωματική κατασκευή του μαθητή: σωματικός τύπος (παχύς, κανονικός, ισχνός, αθλητικός), μήκος και βάρος σώματος, περίμετρος και διάμετρος θώρακος, κεφαλής, ισχίων.

• Η σωματική του κατάσταση: κατάσταση διατροφής, υγείας, σωματική δύναμη και αντοχή, σωματική στάση.

• Η κατάσταση των λειτουργιών του σωματικού οργανισμού: λειτουργία  του αναπνευστικού, κυκλοφοριακού, πεπτικού, νευρικού ουρογεννητικού, μυϊκού και ενδοκρινικού συστήματος

Θα πρέπει να εξετασθούν:

1.    Ορισμένες περιπτώσεις παλαιών ή πρόσφατων ασθενειών του παιδιού που κατέλιπαν σε αυτό εμφανή τα ίχνη τους: είδος, διάρκεια ασθενειών, οι τυχόν χειρουργικές επεμβάσεις, ίχνη που κατέλιπαν οι ασθένειες.

2.    Η λειτουργία των αισθητηρίων του. Θα πρέπει να εξετασθεί εάν το παιδί παρουσιάζει καθυστέρηση ή δυσλειτουργία σε κάποια από τις αισθήσεις του. Εξαιτίας ελαττωματικής λειτουργίας των αισθητηρίων είναι δυνατόν η συμπεριφορά ενός μαθητή στο σχολείο να είναι προβληματική.

3.    Οι τυχόν παραμορφώσεις του παιδιού: ίχνη παιδικής παραλύσεως, σκολίωση, λόρδωση, κύφωση.

4.    Η ειδική του ευαισθησία: στην υγρασία, το κρύο, τη ζέστη, το θόρυβο

5.    Ο ύπνος του παιδιού: διαταραχές του ύπνου, νυχτερινοί φόβοι, φαινόμενα υπνοβασίας.

Οι διαταραχές του ύπνου του παιδιού – πιο συχνές βέβαια κατά το διάστημα της προσχολικής του ηλικίας- οφείλονται κυρίως σε καθαρά ψυχολογικούς παράγοντες ή σε αίτια που συνδέονται με την κινητική και γλωσσική του εξέλιξη και συνδυάζονται με ορισμένες συναισθηματικές του συγκρούσεις. Είναι δυνατόν να διακρίνει κανείς:

o   Διαταραχές συνδεόμενες με υπερκινητικότητα του παιδιού, συγχρόνως δε και με επιβράδυνση της γλωσσικής του ανάπτυξης.

o   Διαταραχές του ύπνου του παιδιού συνδεδεμένες με διαταραχές του χαρακτήρα του, τύπου «αντιθέσεως». Οι διαταραχές αυτές είναι κυρίως αντανάκλαση κάποιας συναισθηματικής συγκρούσεως του παιδιού, κατά την οποία η αντίθεση αποτελεί την κυριαρχούσα εκδήλωση.

o   Διαταραχές προερχόμενες από άγχος. Στις περιπτώσεις αυτές η διαταραχή του ύπνου του παιδιού αποτελεί έκφραση άγχους.

o   Διαταραχές που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια των παιδικών ψυχώσεων.

6.    Το φαινόμενο της ενούρησεως: η ενούρηση κατά τη νύχτα ή και την ημέρα, μετά το τρίτο έτος της ηλικίας του παιδιού είναι βασικό σύμπτωμα νοσηρότητας.

7.    Η ωριμότητα του παιδιού.

Η επιτυχής διάγνωση της σωματικής και της εν γένει υγιεινής κατάστασης του μαθητή συμβάλλει στην κατανόηση εκ μέρους των θεραπευτών της τυχόν μειωμένης απόδοσης του στα μαθήματα, στην ερμηνεία διαφόρων ιδιορρυθμιών του, στον επαγγελματικό του προσανατολισμό, στον προσδιορισμό του είδους και του χρόνου διάρκειας της ανατιθέμενες σε αυτόν εργασίας ακόμη και της ξεκούρασης του.